Futbolun ve Galatasaray'ın anatomisi

[Biraz sonra okuyacaklarınız Max Weber’in kullandığı anlamda “ideal tip” tanımına girer. Tam gerçekliği yansıtmasalar da gerçekliği anlamak için harita olarak kullanılabilirler.]

 

Dünyada iki futbol ekolü ortaya çıktı: Pas Futbol Ekolü ve Geçiş Futbol Ekolü.

 

Pas Futbolu derken ikinci ve üçüncü bölgedeki (yani orta sahada ve hücumda) boşlukları arayan ve bulan futbolcuların topla buluşturulmasını anlıyoruz. Bu futbolu, “özellikle üçüncü bölgede pasla rakip sayısını azaltmaya dayanan oyun anlayışı” diye tanımlamak mümkün.

 

Geçiş Futbolu ise “ defans yaparken sahaya nasıl yayılırsak topu kazandığımız an en hızlı biçimde atağa çıkabiliriz” sorusuna yanıt arayan bir konsepte sahip. Temelde ikinci bölgeyi (orta saha) en kısa sürede geçmeye odaklanan Geçiş Futbolu halen dünyada en yaygın olarak uygulanan futbol ekolü konumunda.

 

 

Mini tarihçeler

 

Bu iki futbol ekolünün tarihçesine uzun uzun girmeye gerek yok. Bu konuda Pas Futbolu’nun 1974’te Hollanda Ulusal Takımı’nın sahneye koyduğu “total futbol”un en son versiyonu olduğunu belirtmek yeterli olacak. Gezegenin en önemli iki turnuvasını dört yıldır üst üste kazanan İspanya Ulusal Takımı sayesinde Pas Futbolu dünyanın zirvesinde. Bu başarının arka planında ise Frank Rijkaard-Pep Guardiola çizgisiyle dünya futbolunda büyük bir hegemonya kuran FC Barcelona gerçeği yatıyor. Ancak FC Barcelona bu süreç içinde kendini yenileyemediği için Pas Futbolu pastırma yazını (aldatan güneş) yaşıyor bugünlerde.

 

Bir Mourinho yapımı

 

Geçiş Futbolu ise yakın geçmişteki izlerini “Los Galacticos” ve Otto Rehhagel’de sürebildiğimiz futbol anlayışlarının José Mourinho tarafından sentezlendi. Portekizli teknik adam “kontrol futbolu” olarak bildiğimiz oyun anlayışını tersyüz ederek oluşturdu bu sentezi. Mourinho, oyunu, topa sahip olarak kontrol etmek yerine topu rakibe vererek kontrol etme dönemini başlattı. Ama bunun üzerine pas, top ve futbolcunun üçünün de çok hızlı olduğu ani hücum konseptini ekledi.

 

Geçiş Futbolu’nun temel mantığı çok basit aslında ve oyundan imbiklenmiş doğru bir gözleme dayanır: “Bir takımın savunma kurgusunun en zayıf olduğu an, o takımın topyekûn hücum yaptığı andır.” Tıpkı denizden karaya çıkarma yapan (ya da bir ırmağı geçen) bir askeri birliğin en kırılgan olduğu anın, çıkarmanın yapıldığı zaman dilimi olması gibi. Çünkü karaya çıkan birlikler doğrudan “düşman” ateşinin tehdidi altındadır ve onları koruyacak fazla bir şey de yoktur o an.

 

Söylemeye elbette gerek yok. Felsefe olarak birbirlerinden esinlendikleri ve uyguladıkları birçok şey olsa da Pas Futbolu ve Geçiş Futbolu birbirine zıt iki kutbu temsil ediyorlar dünyada. Ama bu, takımların sadece Pas Futbolu ya da Geçiş Futbolu oynadıkları anlamına gelmiyor. Başka şekilde söyleyecek olursak, bu iki ekol arasında bir geçirgensizlik yok. Bu nedenle de dünyadaki her takım her 90 dakika, her iki ekolden de örnekler sergileyerek tamamlıyor oyunu. Ama günün sonunda bu ekollerden sadece birisi o takımın baskın karakteri oluyor.

 

Bu başlığa ilişkin son nokta. Birçok ürün ve hizmette olduğu gibi Pas Futbolu’yla Geçiş Futbolu’nda da çeşitli kaliteler, ligler ve sınıflar var. Dünyada en gelişmiş Pas Futbolu kulüp ve ulusal takım anlamında İspanya’da oynanıyor. İngiltere Futbol Ligi EPL’de de İspanya’ya benzer kalitede Pas Futbolu üretimi var.

 

Geçiş Futbolu’nda da benzer bir görünüm var. Birinci sınıf Geçiş Futbolu oynayanlar İspanya ve İngiltere’ye kümelenmiş durumda, Real Madrid, Atlético de Madrid, FC Chelsea ve Manchester City gibi. [İspanya’daki Atlético de Madrid örneği biraz farklı çünkü Diego Simone’nin futbol anlayışında hücuma çıkan rakibi şok presle bozmak önemli bir yere sahip. Bu anlamda Atlético de Madrid gölge pres yapan diğer Geçiş Futbolu takımlarından kategorik olarak farklı bir yerde duruyor.]

 

Dünya futboluna yatay kesitten bakınca görülen bu. Dikey kesitten bakılınca ise ilk göze çarpan şey, iki futbol anlayışının varlığı: Proaktif Futbol Anlayışı (PFA) ve Reaktif Futbol Anlayışı (RFA). Esasen bu iki anlayış arasındaki çizgiyi zenginlik ve fakirlik çiziyor. Kendi liglerinde sürekli şampiyonluğa oynayan takımlar doğal olarak PFA çizgisine yöneliyor. Daha mütevazı hedeflere sahip olanlar ise RFA’ya.

 

Futbol ve biyoloji

 

Buradan geçiyoruz futbolla biyoloji arasındaki benzerliğe.

 

Bilindiği gibi biyolojide kozmos en küçükten en büyüğe doğru, şu sıralamayla oluşturulur: Hücre, doku, organ, sistem ve organizma. Buna göre hücreler dokuyu, dokular organı, organlar sistemi, sistemler de organizmayı oluşturur.

 

Bu benzetmeyi futbola uygulayacak olursak kozmos şu sıralamayla oluşturulur: Futbolcu, doku, blok, sistem ve takım. Buna göre futbolcular dokuları, dokular blokları, bloklar sistemleri, sistemler de takımları oluşturuyor.

 

Dokunun önemi

 

Oyunun en küçük birimi olarak “futbolcu”nun önerilmesine kimsenin bir itirazı olmasa gerektir. Ama iş “doku”dan bahsetmeye gelince itirazlar olacaktır. Tanımı biraz açarsak durum daha netleşecek. Futbolda “doku” derken, benzer ya da türdeş pozisyonlarda oynayan futbolcuları düşünmek gerekir ilk olarak. İkinci olarak da, birinin veriminin diğer(ler)ini doğrudan etkilediği oyuncu kümelerini.

 

Bu tanıma göre mesela çift stoperden meydana gelen tandem hattı bir dokudur. Tıpkı Galatasaray örneğindeki Tomas Ujfalusi-Semih Kaya ikilisiyle, 4-4-2’nin orta saha göbeğini oluşturan, Selçuk İnan-Felipe Melo gibi. Galatasaray örneğinde santrforda yanyana ya da önlü arkalı oynayan iki futbolcu da (Johan Elmander-Umut Bulut) ideal bir doku örneği. Birinin veriminin diğerini doğrudan etkilediği doku örneğine ise Muslera’yla tandem hattını verebiliriz. Sol kanatta önlü arkalı oynayan Nordin Amrabat’la Hakan Balta ikilisi de doku için güzel bir örnek oluşturuyor, sağ kanattaki Hamit Altıntop’la Emanuel Eboué gibi.

 

Burada görüldüğü gibi doku futbolda inanılmaz önemli ve dokunun karakteri sadece blokların oluşumunun yanısıra, sistem ve takımı da doğrudan etkiliyor.

 

Sırada, biyolojideki “organ”a karşılık gelen defans, orta saha ve hücum blokları var. Bu benzetme hakkında fazla konuşmanın gereği yok. Çünkü biyolojide organlar vücut için ne kadar yaşamsalsa, futbolda da bloklar takım için o kadar yaşamsal.

 

Buradan geliyoruz sisteme. Futbolda bugüne kadar “sistem” kavramı o kadar çok yanlış kullanıldı ki kafalar inanılmaz karışık tanımın tarifi hakkında. Bu nedenle de kâh 4-4-2, 4-3-3 gibi formasyonlar yerine kullanılıyor “sistem” günümüzde. Kâh iyi kapanan ve iyi açılan takımları tariflemek için.

 

Sistemin tanımı

 

Oysaki biyolojide olduğu gibi futbolda da sistemi, yapılan iş ve üstlenilen fonksiyon üzerinden tariflemek gerekir. Tersten gidecek olursak şöyle bir örnek üzerinden sistemi daha iyi anlayabiliriz. Bir organizma olan insan gün boyunca bir çok iş üretir; yürümek, okumak, yemek, çalışmak, öğrenmek gibi.

 

Örneğin bir iş olarak yürümeyi ele alalım. Bir insan yürürken vücudunda birçok sistem aynı anda hem birbirinden bağımsız, hem de birbiriyle ahenkli biçimde çalışır. İnsan yürürken nefes alır, nefes verir. Böylece vücuttaki kanı temizleyen ve hücrelere temiz oksijen gönderen solunum sistemi aktif biçimde devreye girmiş olur. İnsan yürürken bacak kasları ve eklemleri hareket eder. Bu kas, iskelet ve sinir sistemlerinin çalışmasıyla mümkün olur. İnsan yürürken enerji harcar. Bunu sağlayan solunum, sindirim ve depolama sistemlerinin faaliyete geçerek iş gören hücrelere yakılmak üzere oksijen, karbonhidrat ve yağ göndermesidir. İnsan yürürken içinde bulunduğu uzayda hareket eder. Bu, başta görme ve işitme olmak üzere tüm duyu organlarının sinir sisteminin yönlendirmesiyle görevlerine odaklanmasıyla mümkün olur.

 

Aynı benzetmeyi futbola taşıyacak olursak şunu söylemek gerekir. Bir maç boyunca bir futbol takımı çok sayıda iş üretir. Mesela savunma yapar, hücuma çıkar. Gol atar, gol kurtarır. Korner atışı kullanır, köşe atışı karşılar. Pres yapar, savunmada ofsayt çizgisine dikkat eder.

 

İşte bir takım (organizma) tüm bir maç boyunca bütün bu işleri üretirken, belirli fonksiyonlar etrafında organize olmuş çok sayıda sistem kullanır. Burada önemli olan iki şey var. İlki futbolda herhangi bir iş üretirken bütün doku ve bloklar (organlar) sistem dahilinde aktif roller üstlenirler. İkincisi, bu roller dokudan dokuya, bloktan bloğa farklılıklar gösterir.

 

Savunma sistemi

 

Mesela savunma sistemini ele alalım. Bir takımda savunması forvet hattında başlar ve bu blokta oynayan futbolcuların topun arkasına geçmesiyle ete kemiğe bürünür. Forvet oyuncuları duruma göre savunma sistemi içinde rakip futbolculara aktif pres de uygular. Zira hücum bloğunun savunma sistemindeki temel görevi, takım savunmasına doğru saha parselasyonu için ihtiyaç duyulan zamanı kazandırmak ve bu savunma sistemine topun arkasına geçerek aktif biçimde dahil olmaktır. Savunma sisteminde orta saha bloğunun görevini ise, rakibi karşılamak ve karşı takımın tehlikeye bölgeye göndereceği oyuncuları kontrol altına almak (kademeye girerek marke etmek) diye tanımlayabiliriz. Defans bloğunun savunma sistemindeki görevi ise net biçimde itfaiyeciliktir. Yani yangın çıkan bölgeye koşturup o yangını topu keserek hemen söndürmek.

 

Görüldüğü gibi savunma tek başına, takımdaki tüm blokların (organlar) aktif biçimde rol üstlendikleri bir sistemdir. Tıpkı ağızdan başlamak üzere yutak, yemek borusu, mide ve bağırsak gibi organlardan oluşan sindirim sistemi gibi. Nasıl ki sindirim sisteminde her organın görevi farklıysa futboldaki savunma sisteminde de her blok ayrı ve farklı bir görev tanımına sahip.

 

Geldiğimiz nokta şu. Bir futbol takımında birden fazla sistem var. Savunma sistemi, hücum sistemi, paslaşma sistemi, duran top sistemi, saha parselasyonu sistemi, kademe sistemi gibi. Bu sistemlerin yerine getirilmesinde bütün bloklar aktif biçimde çalışmaya dahil olurlar. Ve biz bu sistemlerin hepsini belirli bir standardın üzerinde yerine getiren ekiplere “sistem takımı” diyoruz.

 

Biyolojiden ve buradan hareketle şu tanımı yapacak durumdayız artık: Takımlar yaşayan organizmalardır. Takımlar futbolcuların, (futbolcu kümelerinden oluşan) dokuların, (farklı dokulardan meydana gelen) blokların ve (bu blokların belirli bir görev dahilinde örgütlendikleri) sistemlerin karmaşık birleşiminden meydana gelirler.

 

Buradan geçiyoruz Galatasaray’a. Galatasaray’daki bu sezon ortaya çıkan temel sorun ne, ya da neler? Yanıt basit ve kısa: Galatasaray’ın iki temel sorunu var. İlki yapısal, ikincisi ise konjonktürel.

 

Yapısal problem

 

Yapısal soruna geçmeden önce yazının en başına dönerek futbol ekollerini hatırlamak gerek. Galatasaray hangi futbol ekolü içinde yer alıyor sorusunun yanıtını bir çırpıda vermek pek mümkün değil. Belki de ilk ve doğru soru şu: “Galatasaray hangi futbol ekolünde yer almıyor?” Bu sorunun yanıtlamak kısmen çok kolay: Galatasaray “Geçiş Futbolu Ekolü”ne sahip değil kesinlikle. Dolayısıyla Galatasaray’ın “Pas Futbolu” ekolü içinde yer aldığını söylemek çok yanlış değil. Galatasaray temelde ne yapmak istiyorsa rakibi tam olarak karşısına alarak yapmak isteğinde, rakibi eksik yakalamaya uğraşan bir zihniyete sahip değil. Bunun yanısıra Galatasaray futbol anlayışı olarak Proaktif Futbol Anlayışı’na sahip.

 

Galatasaray’ın yapısal sorunu şu ki, Fatih Terim’in takımı “Pas Futbolu” sınıfının iyi bir öğrencisi değil. Nedeni ise bu ekolün felsefesi üzerine eğilmemiş olması. Bu zayıflık yüzünden Galatasaray hem Pas Futbolu’nu nasıl mükemmelleştireceğini bilemiyor, hem de yine aynı nedenden ötürü oldukça yavaş pas hızına (topa sahip olma süresinin toplam pas sayısına bölünmesiyle elde edilen sabit sayı) sahip.

 

Bu aşamada Galatasaray’ı, Şampiyonlar Ligi’ndeki en temel iki rakibi olan Sporting de Club Braga ve CFR Cluj’la kıyaslamak bizi doğru bir analize götürecek. Her iki ekibin de benzer özelliği var: Her ikisi de Geçiş Futbol ekolü içinde ve her ikisi de Reaktif Futbol Anlayışı’na sahip. Bu nedenle hem SC Braga hem de CFR Cluj, Galatasaray’ın oynadığı Pas Futbolu’na karşı yapısal anlamda iyi bir panzehire sahip. İyi alan savunması yapıp rakibin hatalarını iyi değerlendiren takım ikisi de.

 

Bunun dışındaki bir diğer artıları da her iki takımın da pas hızının Galatasaray’dan yüksek olması. Bu iki karakter (futbol ekolü ve pas hızı), her iki takımın da doğru alan seçimi, doğru koşu ve doğru pasla rakibi kolayca eksilttikleri anlamına geliyor. (Bu elbette Galatasaray’ın bu akşam CFR Cluj’a yenileceği anlamına gelmiyor. Ama muhtemel bir yenilgi de asla sürpriz değil.)

 

Konjonktürel problemler

 

Bugünden yarına düzelmeyecek olan bu yapısal sorunu bir kenara bırakıp Galatasaray’ın konjonktürel sorununa geliyoruz. Galatasaray’ın en temel konjonktürel problemi; “doku” sorunu. Galatasaray’ın geçen yıl iyi işleyen dokularının neredeyse tamamı bu sezon bozuldu ve uyumsuzlaştı. Bu da hastalıklı yapının organlara, yani bloklara sıçramasına yol açtı.

 

Defans bloğundaki doku sorunundan başlayalım. Tomas Ujfalusi belirli bir standarta sahip olmasının dışında, defans bloğunun lideriydi Galatasaray’da. Onun eksikliği defansı “beyinsiz” ya da “komutansız” bıraktı. Keza orta saha bloğunda da fizik kalite olarak çok gerilemiş Felipe Melo ciddi bir doku hastalığına yol açtı. Benzer biçimde yaptığı amansız presle Galatasaray’ın savunma sisteminin bağışıklığını sağlayan Engin Baytar’ın yokluğu da önemli bir doku sorunu. Yani orta saha bloğu da bu kapsamda hasta sayılabilir.

 

Galatasaray’ın hücum bloğundaki doku sorunu ise iki santrfor arasındaki uyum problemi bulunması. Galatasaray geçen yıl Elmander - Milan Baros / Necati Ateş arasındaki ikili oyunları bu yıl sahneye koyamıyor, her ne kadar Burak Yılmaz ve Umut Bulut kalite olarak Baros ve Ateş’ten geri olmasalar da. Bu doku uyumsuzluğunun ürettiği net bir sonuç var: Galatasaray’ın attığı gollerde yaratıcı asist sayısı geçen sezona göre inanılmaz azaldı.

 

Sonuç

 

Özetle; Galatasaray’ın halihazırdaki en temel problemini konjonktürel bir tablo arz eden “doku” sorunları oluşturuyor. Galatasaray’ın bu sorunları aştığı ölçüde geçen yılki savaşçı karakterine bürüneceğini söylemek yanlış olmaz. Galatasaray’ın yapısal sorunu oluşturan Pas Futbolu’nu ilerletmek ve hızlandırmak ise yılları alan ciddi bir proje. Şu an böylesi bir proje üretecek vakti yok Galatasaray’ın, çünkü acil pansuman yapılması gereken kısa vadeli sorunları çözmeden geleceğe bakmak çok mümkün değil.

 

Melih Şabanoğlu

 

PS. Bu yazı İstanbul'daki CFR Cluj maçından önce kaleme alındı.